Onderwijs

In Nijmegen gaan duizenden 0- tot 4-jarigen naar kinderdagverblijven of vve-peuteropvang, volgen 12.000 kinderen basisonderwijs en bezoeken 14.000 jongeren het middelbaar onderwijs. Op de mbo-scholen volgen een kleine 10.000 jongeren onderwijs, en aan de Radboud Universiteit en Hogeschool Arnhem Nijmegen studeren bijna 50.000 mensen.

Er zijn veel vormen van kinderopvang, voor verschillende leeftijdsgroepen en verschillende doelen:

• Voor 0- tot en met 3-jarigen zijn er meerdere vormen van opvang in kindercentra: vve- peuteropvang en kinderdagverblijven. Een vve-peuteropvang (vroeger peuterspeelzaal) wordt doorgaans 2 tot 4 dagdelen bezocht en heeft als hoofddoel het stimuleren van sociale en taalkundige ontwikkeling. Een kinderdagverblijf heeft, naast een ontwikkelingsgerichte functie, ook het doel kinderen van 0 tot en met 3 jaar op te vangen terwijl hun ouders werken.
  Kinderdagverblijven en vve-peuteropvang groeien steeds dichter naar elkaar toe. Ze worden vaak aangeboden door dezelfde organisatie, zitten in hetzelfde pand en kunnen beiden een speciaal VVE-programma hebben. Zo'n programma voor Voor- en Vroegschoolse Educatie is erop gericht (risico op) ontwikkelingsachterstanden te verkleinen. Zulke programma's draaien bij alle vve-peuteropvangen en een deel van de kinderdagverblijven.
  In Nijmegen zijn er meerdere aanbieders van kinderdagverblijven en vve-peuteropvang.
• Kleinschaliger is de gastouderopvang , in doel en functie vergelijkbaar met het kinderdagverblijf, alleen niet in een instelling maar bij een gastouder of de kinderen thuis.
• Voor basisschoolkinderen is er opvang buiten schooluren (BSO, voor, tussen of na school). Meestal in een formele instelling, maar ook door gastouders.

Om een beeld te krijgen van het gebruik van kinderopvang moeten gegevens uit verschillende bronnen gecombineerd worden. De belangrijkste daarvan zijn de belastingdienst (voor hoeveel kinderen wordt kinderopvangtoeslag aangevraagd) en de Peutermonitor, waarin o.a. de vergoeding voor ouders die geen recht hebben op kinderopvangtoeslag wordt geregeld. Samen geeft dit een redelijk, maar geen exact beeld van het aantal gebruikers op een specifiek peilmoment:

• Driekwart van de 0-3 jarigen maakt gebruik van een opvangvoorziening, in absolute cijfers meer dan 5.000 kinderen. Het merendeel daarvan bezoekt een kindcentrum, gastouderopvang is kwantitatief gezien minder belangrijk.
• Ruim 6.000 basisschoolleerlingen bezoeken 1 of meerdere dagen de BSO,  dat is 47% van alle schoolkinderen.

Figuur: Aandeel kinderen dat gebruik maakt van opvangvoorzieningen. Bron: eigen berekening op basis van BRP, Peutermonitor en belastinggegevens via CBS, schatting voor peilmoment 1-1-2023.

Vooral het aantal kinderen dat naar een BSO gaat is sinds 2010 sterk gegroeid. Het aantal 0-3 jarigen in kinderopvang is jarenlang ongeveer gelijk gebleven maar groeit sinds 2017 weer.

Figuur: Ontwikkeling aantal kinderen in kinderopvang (kindcentrum) en BSO, 2010=100. Bron: CBS-tabellen gebruik kinderopvangtoeslag per gemeente.

Het aantal kinderen dat in Nijmegen basisonderwijs (exclusief speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs) volgt schommelt al 20 jaar rond de 12.000.

Figuur: Aantal leerlingen op Nijmeegse basisscholen, t/m schooljaar 23/24. Bron: ILT/DUO, telling 1 oktober.

Het overgrote deel van de leerlingen op Nijmeegse basisscholen woont ook in Nijmegen. Ongeveer 500 kinderen komen van buiten Nijmegen. Vooral uit omliggende plaatsen (met name vanuit Berg en Dal, kinderen uit Heilig Landstichting en Beek) volgen kinderen basisonderwijs in Nijmegen. Deze kinderen gaan vooral naar scholen die dicht bij hun woongemeente liggen, zoals de Klokkenberg, de Sterrendans en Klein Heyendaal. Daarnaast trekken ook scholen met een bijzonder concept of doelgroep (Vrije School Meander, Islamitische School Hidaya) leerlingen van buiten.
Een iets kleiner aantal kinderen (380) volgt de omgekeerde weg: woont in Nijmegen maar gaat elders naar school. De belangrijkste groep daarbinnen (ongeveer de helft) zijn kinderen uit de wijk Oosterhout/Nijmegen-Noord die naar de basisschool SamSam in het dorp Oosterhout gaan.

De in totaliteit redelijk stabiele groep leerlingen zorgt toch voor veel dynamiek in de ruim 40 Nijmeegse basisscholen. Verschuiving van de bevolking speelt daarbij een belangrijke rol: in 2000 woonde rond de 300 kinderen in de basisschoolleeftijd in Noord, in 2023 zijn dat er bijna 3.400. Dat betekent dat de groep basisschoolkinderen ten zuiden van de Waal met een 3000 kinderen is afgenomen.
Op de kaarten is de ontwikkeling in de laatste 5 jaar te zien:

• In meer dan de helft van de Nijmeegse wijken (23 stuks), in verschillende delen van de stad, is het aantal basisschoolkinderen sinds 2019 met meer dan 5% afgenomen. Ook in Oosterhout, de oudste wijk in de Waalsprong, is de terugloop van het aantal basisschoolkinderen sterk: 25% afname in 5 jaar tijd (vanaf de top in 2016 zelfs een daling met een derde). De golfbeweging in nieuwbouwwijken (eerste een sterke groei, daarna een sterke afname) is vaak heftig.
• De groep basisschoolkinderen in Lent en Ressen is de afgelopen 5 jaar absoluut en relatief gezien sterk gegroeid (ieder met rond de 400 kinderen), gevolg van de grote bouwproductie in recente jaren. Vanwege de grote toename van leerlingen in deze wijken van Noord zijn er de afgelopen jaren meerdere scholen geopend (de Uitdaging, de Verbinding, de Boomgaard, Noorderstroom en binnenkort een vrije school).
• Ook in 5 wijken ten zuiden van de Waal is er sprake geweest van toename van het aantal basisschoolkinderen. In absolute cijfers gaat het dan vaak om een beperkt aantal kinderen, tot maximaal enkele tientallen. In de Biezen (nieuwbouw Waalfront) is er ook sprake van behoorlijke absolute groei (150 kinderen, inclusief het hoekje Waalfront dat administratief in de wijk Haven- en Industrieterrein valt).
• 4 scholen zijn meer dan 20% in leerlingaantal gedaald. Deels (Oversteek) gaat de afname van het aantal leerlingen samen met een grote afname van het aantal basisschoolkinderen in de wijk. Maar daarnaast is vaak daling in belangstelling mede de veroorzaker van krimp.
• Bij 5 scholen is het leerlingaantal meer dan een kwart gestegen. Dat is meestal het gevolg van het doorgroeien van een recent gestarte school in een nieuwbouwgebied (Verbinding, Uitdaging, Boomgaard), maar ook toename van het aantal basisschoolkinderen door nieuwbouw rond een bestaande school (Aquamarijn) en toename van de doelgroep/belangstelling (Hidaya) kan voor sterke groei zorgen.

Figuur: Ontwikkeling aantal basisschoolleerlingen per wijk en per school, 2019-2024. Bron: ILT/DUO/BRP.

Volgens de Demografische Verkenning 2021 verwachten we tot 2035 een lichte toename van het aantal basisscholieren in Nijmegen als geheel, van 5-10%. Daarbij zal er ook veel variatie binnen de stad optreden. Groei in wijken met veel nieuwbouw: met name Ressen/Groot Oosterhout en Lent, maar ook Biezen (Waalfront). In andere wijken zal er sprake zijn van terugloop (Oosterhout, Lindenholt, Oost,  Midden) of stabilisatie.

In Nijmegen staan 15 scholen voor voortgezet onderwijs, 13 scholen voor vmbo, havo en/of vwo, één school voor praktijkonderwijs en één school met internationaal schakelonderwijs (het Pontemcollege waar de afgelopen jaren het aantal leerlingen, o.a. door toeloop van scholieren uit Oekraïne en door instroom van andere nieuwkomers, verdubbelde, van 200 leerlingen in 18/19  naar meer dan 400 in het schooljaar 23/24).
In totaal gaan er in het schooljaar 2023/2024 ruim 14.000 leerlingen naar deze scholen. Meer dan de helft van de leerlingen woont ook in Nijmegen, de rest buiten de stad, voornamelijk in de directe regio.
700 Nijmeegse leerlingen gaan naar een school buiten Nijmegen. De grootste groep onder deze scholieren (270) bezoekt de categorale havo Notre Dame in Ubbergen. Er zijn ook kleinere groepjes (50-150 leerlingen) die naar het MaasWaalCollege in Wijchen of het OverbetuweCollege gaan.

Figuur: Middelbare scholieren, wonend en/of onderwijs volgend in Nijmegen, schooljaar 23/24. Bron DUO.

Tussen 2015 en 2020 is het aantal VO-leerlingen in Nijmegen langzaam teruggelopen. De daling met ongeveer 1.500 leerlingen komt vooral door een teruggang van het aantal leerlingen uit de regiogemeenten (-1200).
Sinds 2020/2021 zijn de leerlingaantallen min of meer gelijk gebleven.

Figuur: leerlingen op Nijmeegse VO-scholen. Bron: DUO.

De terugloop in leerlingaantal, als gevolg van demografische ontwikkelingen in de regiogemeenten, was voorzien.

Het ROC-Nijmegen is de grootste aanbieder van mbo in Nijmegen. In het studiejaar 2023/2024 volgen 9400 studenten hier onderwijs.
Ongeveer een kwart van de studenten woont in Nijmegen, de rest vooral in de regio rond Nijmegen.

Figuur: Aantal studenten ROC Nijmegen, naar woonplaats, en aantal Nijmegenaren op mbo-opleiding, naar studielocatie. Bron: DUO.

Naast het ROC-Nijmegen kun je ook aan Yuverta (voorheen Helicon) een mbo-opleiding volgen (landbouw). Deze opleiding is, met bijna 800 studenten, veel kleiner.

Het aantal Nijmegenaren op het mbo is in het studiejaar 2023/2024 ongeveer 3.700. Van de Nijmeegse mbo-ers volgt ruim een derde een opleiding op een ander ROC, vooral op het Rijn-IJsselcollege in Arnhem.
Om een indruk te krijgen van het aandeel (oorspronkelijke) Nijmeegse jongeren dat mbo-onderwijs volgt, kun je het beste kijken naar de 17-jarigen. Onder de 18-23 jarigen zijn er ook veel "nieuwe Nijmegenaren" die hier gekomen zijn om een opleiding aan RU of HAN te volgen, waardoor het deelnamepercentage gedrukt zou worden. Van de ongeveer 1.600 17-jarige Nijmegenaren (1-1-2024) volgen er (2023/2024) ruim 600 een mbo-opleiding. Dat is 38% van de totale groep.

In het studiejaar 2023/2024 volgen ongeveer 24.000 studenten onderwijs aan de Radboud Universiteit, en ruim 25.000 aan de Nijmeegse locaties van de Hogeschool Arnhem Nijmegen.
Sinds 2000 zijn de studentenaantallen jarenlang toegenomen. Het aantal HAN-studenten verdrievoudigde tussen 2000 en 2017, de groei was toen veel sterker dan de toename van het hoger beroepsonderwijs in Nederland. Het aantal Radboudstudenten nam met 75% toe tussen 2000 en 2021, min of meer vergelijkbaar met de ontwikkeling van het WO in Nederland
De laatste jaren is het aantal studenten min of meer gelijk gebleven (WO) of gedaald (HBO). De Nijmeegse ontwikkeling lijkt daar bij op die van Nederland als geheel

Figuur: Ontwikkeling studentenaantallen in Nijmegen en Nederland. Bron: DUO.

Volgens de ramingen van het Ministerie OCW zal het aantal HBO-studenten de komende jaren nog iets verder afnemen, en zal het aantal WO-studenten ongeveer gelijk blijven/heel licht toenemen.

Vooral in de jaren 2015-2021 zijn er op de Nederlandse en Nijmeegse universiteiten steeds meer buitenlandse studenten gekomen die hier onderwijs volgen.
Voor Nederland als geheel geldt (studiejaar 23/24)dat ongeveer een kwart van de universitaire studenten uit het buitenland afkomstig is. Voor Nijmegen is dat aandeel veel lager: 11% in het studiejaar 23/24.

Figuur: Aandeel buitenlandse studenten aan WO, studiejaar 23/24. Bron: universiteiten van Nederland.nl

In Nijmegen ligt het aandeel buitenlandse studenten al jarenlang op hetzelfde niveau. Het aantal buitenlandse studenten groeide wel, maar dat was min of meer in verhouding met de totale groei van de Radbouduniversiteit. In Nederland als geheel en in de meeste andere studentensteden was wel een stijging van het aandeel buitenlandse studenten te zien was.

Lang niet alle studenten die in Nijmegen een opleiding volgen wonen ook in Nijmegen. En omgekeerd zijn er ook studenten die in Nijmegen wonen, maar een HBO- of WO-opleiding elders volgen.
In totaal woonden er in het studiejaar 2022/2023 ongeveer 20.000 HBO- en WO-studenten in Nijmegen. Na een periode van gestage toename tot 2015/2016 schommelt het aantal in Nijmegen wonende HO-volgenden de afgelopen jaren meestal rond de 20.000.

Figuur: Aantallen in Nijmegen wonende studenten. Bron: CBS.

In de meeste sectoren van de HAN studeren veel meer vrouwen (60-70%) dan mannen. Alleen bij economie (54%) en techniek (57%) zijn de mannen in de meerderheid. Overall is 63% van de HAN-studenten vrouw.
Ook op de RU studeren meer vrouwen dan mannen (59%), vooral in de sector gedrag en maatschappij.

Figuur: Studenten HAN en RU, naar studierichting en geslacht, studiejaar 2023/2024 (RU). Bron: DUO.

In Nijmegen zijn 2 scholen voor speciaal basisonderwijs (leer- en opvoedingsmoeilijkheden). Ongeveer 375 kinderen krijgen daar les (2023/2024).
Daarnaast zijn er in en rond Nijmegen ongeveer een tiental scholen voor speciaal onderwijs, waar leerlingen in de basisschool- en vo-leeftijd (wonend in en buiten Nijmegen) met een handicap of zeer ernstige leer- of gedragsproblemen les krijgen. In totaal volgen ongeveer 1.700 leerlingen hier onderwijs, waarbij Aventurijn/Park Neerbosch (voorheen Kristallis), Kentalis, Talita Koemi, Werkenrode en de Maartenschool de grootsten zijn.

Figuur: Nijmeegse en Nederlandse leerlingen primair onderwijs (bo, sbo, so), 2023/2024. Bron: DUO.

Van de Nijmeegse kinderen bezoeken er een ruim 1100 vormen van speciaal (basis)onderwijs. Ruim 700 kinderen tot 12 gaan naar SBO of SO; 400 kinderen ouder dan 12 gaan naar het (V)SO.  

Figuur: Aandeel leerlingen naar s(b)o, wonend in Nijmegen en Nederland. Bron: DUO.

In vergelijking tot de situatie in heel Nederland gaan de Nijmeegse kinderen vooral vaak naar het (voortgezet) speciaal onderwijs. Opvallend is dat het hoge aandeel bezoek aan SBO de laatste jaren in Nijmegen afneemt.
Bij het bezoek aan het VSO zien we juist het tegenovergestelde: het cijfer lag op een niveau vergelijkbaar met Nederland als geheel maar stijgt de laatste paar jaar juist.

Ook vergeleken met de andere kennissteden is de deelname in Nijmegen aan het SBO, SO en VSO niet bijzonder hoog of laag.

Figuur: Aandeel leerlingen naar S(B)O in Nijmegen en kennissteden. Bron: DUO 2023/2024.

Voor 95% van de Nijmeegse kinderen staat de school voor speciaal (basis)onderwijs in Nijmegen of de directe omgeving. Een paar procent van de kinderen gaat verder weg.
Veel leerlingen van het speciaal onderwijs maken gebruik van leerlingvervoer. Het aantal kinderen dat (een deel van het jaar) gebruikmaakt van leerlingvervoer schommelt rond de 600: van ongeveer 640 in het kalenderjaar 2019 tot 618 in het kalenderjaar 2022. Het overgrote deel van de kinderen die  gebruikmaken van leerlingvervoer gaat per taxi naar school. In een evaluatie van het regionale leerlingvervoer eind 2018 gaven de ouders van Nijmeegse kinderen gemiddeld een 7,7 voor het vervoer.