Duurzaamheid

Omgaan met toenemende droogte, hitte of extreme neerslag?

• In Nederland hebben we in het Deltaplan Ruimtelijke adaptatie een klimaatbestendige inrichting afgesproken.
• Of de klimaateffecten schade veroorzaken is mede afhankelijk van de kwaliteit van de bebouwing en de aanwezigheid van openbaar groen en waterpartijen (Ligtvoet e.a. 2011). Daarnaast speelt gedrag een rol in het voorkomen van hittestress en de hittebeleving.
• Sommige stadsdelen zijn ‘steniger’ dan andere: grote delen van Nijmegen-Centrum en Nijmegen-Oud-West bijvoorbeeld zijn bebouwd of verhard (openbaar gebied en privégrond).
• Nijmegen heeft te maken met het stedelijk hitte-eiland-effect, maar ook het verkoelend effect van groen en water. Een deel van de huishoudens ervaart in de woning serieuze warmte-overlast, vooral in Centrum en de stadsdelen in West.
• De landelijke Klimaateffectatlas.nl en de regionale Klimaatatlas Rivierenland geven een beeld van de bestendigheid van Nijmegen tegen droogte, hitte of wateroverlast.

De lokale impact van klimaateffecten is mede afhankelijk van de aanwezigheid van groen en waterpartijen in de stad. Hoewel vrijwel alle Nijmegenaren groenvoorzieningen in de directe nabijheid kunnen vinden zijn water en groen niet evenredig verdeeld over de stad.

Sommige stadsdelen ‘steniger’

Figuur: Verdeling oppervlak Nijmegen naar stadsdelen.  Bron: Basisregistratie Grootschalige Topografie, gemeente Nijmegen, 2021

Hoewel vrijwel alle Nijmegenaren binnen het stedelijk gebied groenvoorzieningen in de directe nabijheid hebben zijn er duidelijke verschillen in ‘stenigheid’:

• In het centrale en westelijk deel van de stad zien we veel stenen: grote delen van de stadsdelen Nijmegen-Centrum en Nijmegen-Oud-West zijn bebouwd of verhard. In Nijmegen-Centrum beïnvloedt de rivier De Waal de cijfers nog gunstig, het aandeel openbaar groen en tuinen is hier laag.
• in de stadsdelen Nijmegen-Oud-West, Nijmegen-Centrum en Nijmegen-Oost is verhoudingsgewijs weinig (openbaar) groen en water aanwezig. In Oost is er wel behoorlijk veel particulier oppervlak (waaronder tuinen).
• Dukenburg, Lindenholt en (vooralsnog) Nijmegen-Noord zijn niet zo stenig. Zogenaamde groen-blauwe structuren dragen hier bij aan de klimaatbestendigheid van een gebied.

Nijmegen probeert zich aan te passen aan klimaatverandering door verharding van openbare ruimte en ook tuinen te verminderen. Er zijn behoorlijke verschillen binnen de stad als het gaat om de mate van verharding.

Figuur: Mate van verharding van openbare ruimte en privégrond (%). Bron: Basiskaart Groen en grijs – Klimaateffectatlas, cijfers 2020

• Wijken waar de openbare ruimte (exclusief agrarisch gebied) naar verhouding stenig is zijn Malvert, Stadscentrum, Bottendaal, Benedenstad en Grootstal.  Hier is tussen de 30% en de 40% van het openbaar gebied voorzien van bijvoorbeeld asfalt of stenen.
• In Nije Veld, Hees, Wolfskuil. St. Anna en Hatertse Hei is volgens de landelijke basiskaart Groen en grijs (Klimaateffectatlas) zo’n 25% tot 30% van de privégrond verhard.

Hinder en gezondheidsklachten door hoge temperaturen (‘hittestress’) vormen inmiddels een maatschappelijk thema. Het is bekend dat de temperatuur in Nijmegen hoger ligt dan in het omliggende landelijk gebied, in een warme zomernacht zijn verschillen van 7 graden gemeten. Ook binnen de stad zijn er verschillen.

Warmteoverlast in de woning vooral in Nijmegen-Centrum en Nijmegen-West

Een deel van de Nijmegenaren (31%) ondervindt regelmatig of vaak overlast van warmte in de woning. Voor een enigszins vergelijkbaar aandeel (28%) is het tijdens aanhoudend warm weer niet mogelijk verkoeling te vinden in woning, tuin of buurt.

Figuur: Percentage inwoners dat vaak of regelmatig veel last heeft gehad van warmte in huis. Bron: Burgerpeiling 2023

Figuur: Ontwikkeling % inwoners dat vaak of regelmatig veel last heeft gehad van warmte in huis. Bron: Burgerpeiling

Hoe zit het met die warmteoverlast?

• Een periode van warm weer kan ertoe leiden dat mensen veel last van de warmte of zelfs gezondheidsproblemen krijgen.
• Uit de Nijmeegse burgerpeiling 2023 blijkt dat bijna één op de drie Nijmegenaren de afgelopen twee jaren overlast heeft ondervonden van warmte in de woning: 31% ervaart regelmatig of vaak overlast. Ruim 41% zegt hiervan af en toe last te hebben gehad en bij ruim een kwart (26%) is het niet aan de orde.
• Tijdens aanhoudend warm weer kan in Nijmegen-Centrum, Nijmegen-Oost en Nijmegen-Zuid ongeveer een derde deel van de inwoners geen verkoeling vinden in woning, tuin of buurt. Waarschijnlijk spelen kenmerken van de woning en verharding van openbare ruimte of private tuinen een rol.
• In Lindenholt en Nijmegen Noord geven naar verhouding minder inwoners warmteoverlast in de woning aan.
• Wijken waar  (in 2023) door veel bewoners warmteoverlast wordt aangegeven zijn Groenewoud (48% ervaart vaak of regelmatig warmteoverlast in de woning), Nije Veld (48%), Bottendaal (44%) en Grootstal (41%). Andere wijken waar warmteoverlast ook duidelijk naar voren komt zijn Stadscentrum, Benedenstad, Hatert, Wolfskuil, Meijhorst en Malvert.
• Onderstaand kaartbeeld laat zien dat er duidelijke verschillen in gevoelstemperatuur binnen de stad kunnen optreden.

Figuur: Verschil in gevoelstemperatuur, Gemeente Nijmegen, 2018.

De GGD-Gelderland-Zuid kijkt in haar onderzoek verder dan de woning. Het aandeel Nijmegenaren dat tijdens aanhoudend warm weer geen verkoeling kan vinden in woning, tuin of buurt geeft een vergelijkbaar beeld en is het hoogst in stenige en volgebouwde stadsdelen.

Figuur: Percentage Nijmegenaren dat tijdens aanhoudend warm weer geen verkoeling kan vinden in woning, tuin of buurt. Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen 2020, GGD Gelderland-Zuid.